του Αναστάση Παπαδάκη
Το λιμάνι της Αίγινας είναι το τέλος του ταξιδιού από τον Πειραιά και η αρχή τον διακοπών του καλοκαιριού, των γιορτών ή του Σαββατοκύριακου. Με το που φτάσεις, με μια γρήγορη ματιά διαβάζεις σχεδόν όλο το νησί. Στα αριστερά η Κολόνα και τα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης, η εμβληματική οικία Βογιατζή, οι γραφικές άμαξες, η πύλη της Αίγινας, το Ελλάνιον Όρος στο βάθος, η Πέρδικα με την Μονή στα ανατολικά και φυσικά το ναΐδριο του Αγίου Νικολάου του Θαλασσινού. Πραγματικό πανόραμα.
Τα μνημεία μιας πόλης, τα κτίρια δηλαδή που η κοινωνία προβάλει για να αυτοπαρουσιαστεί, είθισται να βρίσκονται, είτε περιμετρικά από ένα κέντρο, την κεντρική πλατεία ή αμφίπλευρα από τον κεντρικό άξονα.
Στον αστικό ιστό της Αίγινας το λιμάνι συγκεντρώνει τα απαραίτητα χαρακτηριστικά έτσι ώστε να λειτουργεί και ως πλατεία, την κεντρική πλατεία της πόλης. Το μέγεθος, η θέση, και οι πολλαπλές λειτουργίες (λιμενικές εγκαταστάσεις, χώρος αναψυχής και χώρος στάθμευσης), γεμίζουν τον λιμάνι με ζωή. Οι υπόλοιπες πλατείες της πόλης μοιάζουν περισσότερο με κενούς χώρους, μιας που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο παραμένουν ανενεργές.
Η πλατεία Εθνεγερσίας (Ηρώο) εκτός από αφετηρία για τα λεωφορεία και την χρήση της στις Εθνικές εορτές, παραμένει κενή. Η εγκαταλελειμμένη οικία Βογιατζή όπως και οι αλλεπάλληλες σειρές σταθμευμένων οχημάτων απομονώνουν την πλατεία από την υπόλοιπη παραλία και από την θάλασσα. Η παραμελημένη φύτευση και πλακοστρώσεις μαζί με τον ανεπαρκή φωτισμό τις βραδινές ώρες κάνουν το Ηρώο ακατάλληλο ως σημείο συνάντησης ή χώρο περιπάτου. Όλα τα παραπάνω αναγκάζουν τον περιπατητή της παραλίας να κατευθυνθεί προς την ευρύχωρη προβλήτα με τον φωτεινό Άγιο Νικόλα στην άκρη και όχι προς την Αύρα με τα ανύπαρκτα πεζοδρόμια και την σκοτεινή Κολόνα. Έτσι το παραλιακό μέτωπο της πόλης αντί να εκτείνεται τουλάχιστον από το Ακρογιάλι (σινεμά) μέχρι την Κολόνα, περιορίζεται από την Παναγίτσα μέχρι την οικία Βογιατζή μειώνοντας αντίστοιχα και τις δυνατότητες για εμπορική χρήση του υπόλοιπου παραλιακού μετώπου.
Η πλατεία δίπλα από το παλιό Δημαρχείο, είναι από τους πρώτους δημόσιους χώρους της νεότερης πόλης της Αίγινας που οι ντόπιοι αποκαλούσαν <<Πιάτσα των τριών Καφενείων>> όπως πληροφορούμαστε από το βιβλίο της Γεωργίας Κουλικούρδη <<Αίγινα ΙΙΙ>>. Η ψαραγορά αντί να ανοίγεται στον χώρο προβάλει τους τυφλούς τις τοίχους αποστερώντας τον από την ζωντάνια της πεζοδρομημένης Ηρειώτη.
Η πλατεία δίπλα από την Παναγίτσα είναι χώρος εξαρτημένος από τα παρακείμενα καταστήματα της παραλίας. Αυτή καθαυτή δεν φιλοξενεί καμία λειτουργία.
Στη περιοχή του παλιού ΟΤΕ η οδός Παλαιάς Χώρας πλαταίνει ασυνήθιστα, αρκετά ώστε να δημιουργεί έναν δημόσιο χώρο. Αυτή η δυνητική πλατεία είναι γεμάτη απορρίμματα και σταθμευμένα οχήματα.
Αντίστοιχη εικόνα και μπροστά από την κεντρική είσοδο του Ορφανοτροφείου. Η εικόνα αυτή τροφοδοτείται από την μια, λόγο του εγκαταλειμμένου ιστορικού κτιρίου και από την άλλη από την εσωστρέφεια του γειτονικού σχολείου που αντί να οικειοποιηθεί τον χώρο προτάσσει φράχτες σε αυτόν.
Οι πλατείες του Αγίου Νικολάου του Στεριανού, όπως και της Μητρόπολης παραμένουν ανενεργές μιας που περικλείονται από τοίχους και κάγκελα μην επιτρέποντας την αμεσότητα με τον αστικό ιστό. Η πλατεία της Μητρόπολης επιπροσθέτως αντιμετωπίζει και το πρόβλημα με τα εγκαταλελειμμένα κτίρια που την περιβάλλουν, όχι μόνο το Εϋνάρδειο αλλά και αυτά της οδού Αγίας Αθανασίας.
Στον πύργο του Μάρκελλου, το ίδιο πρόβλημα όπως και στο παλιό Δημαρχείο, οι πίσω όψεις των γειτονικών κτηρίων δημιουργούν έναν εσωστρεφή, αρνητικό χώρο.
Οι πλατείες της Μητρόπολης και του πύργου του Μάρκελλου είναι τα εναπομείναντα λείψανα της κεντρικής πλατείας της Καποδιστριακής πόλης, της Χωράφας όπως την αποκαλούσαν. Η Χωράφα ήταν το εμπορικό, οικονομικό και πολιτικό κέντρο της νέο ιδρυθείσας Πρωτεύουσας, μιας που εκτεινόταν από τον πύργο του Μάρκελλου μέχρι την Μητρόπολη και το Κυβερνείο. Η οικοπεδοποίηση της μαζί με την παράλληλη κατασκευή του πρώτου τμήματος της προκυμαίας (180m) το 1828-9 σηματοδοτούν την νέα εποχή της πόλης που μετατοπίζει το κέντρο βάρους της από το εσωτερικό, στην θάλασσα και το λιμάνι. Αρχικό κέντρο η παλιά προβλήτα και στη συνέχεια η νέα προβλήτα με τον Άγιο Νικόλα τον Θαλασσινό που κατασκευάζονται την δεκαετία του '70. Οι πολλαπλές χρήσης της υπογραμμίζονται από την διαμόρφωση του χώρου με καθίσματα και φυτεύσεις από την αρχιτέκτων Στέλλα Μαύτα Παπαδοπούλου το 1987-8 και επαναπροσδιορίζεται με την μελέτη των αρχιτεκτόνων, Δημητρίου Φατούρου και Κατερίνας Κοτζιά το 1999-2001 και 2008. Από την συγκεκριμένη μελέτη το μόνο που υλοποιήθηκε είναι οι ξύλινες κατασκευές των εκδοτηρίων. Οι σχεδιαστές δε, είχαν μεριμνήσει για την δυνητική επέκταση της κατασκευής μιας που αποτελείται από κύβους που εύκολα μπορούν να πολλαπλασιαστούν ή μειωθούν ανάλογα με τις ανάγκες, πράγμα που δεν τηρήθηκε στην τελευταία επέκταση της κατασκευής.
Η πόλη της Αίγινας έχει την τύχη να περικλείεται από θάλασσα και από εκτάσεις με φιστικιές από τη μια, και να έχει αυτές τις 9 με το λιμάνι πλατείες χαρίζοντας της επάρκεια πρασίνου και ελεύθερου χώρου για κατοίκους και επισκέπτες. Πρόβλημα, είναι η ανεπάρκεια πεζόδρομων (η οδός Ηρειώτη μόνο), πεζοδρομίων (οδός Αφαίας-Ρόδη) ή ποδηλατοδρόμων (πουθενά), καθώς και η προβληματική εικόνα που συναντά κανείς στις πλατείες. Ένα δίκτυο πεζόδρομων-ποδηλατοδρόμων που θα ένωνε τις πλατείες και τα μνημεία που τις πλαισιώνουν θα έδινε νέα πνοή στην πόλη. Η διαμόρφωση τους με μέριμνα στα υλικά κάλυψης, στην φύτευση και στον αστικό εξοπλισμό θα ανανέωναν το ενδιαφέρον κατοίκων και επισκεπτών για τον αστικό χώρο δημιουργώντας ένα διευρυμένο κέντρο που θα φιλοξενεί πολιτιστικές, κοινωνικές και οικονομικές λειτουργίες.
Οι άδειοι δρόμοι της Αίγινας σηματοδοτούν πως η πόλη δεν μπορεί να προσφέρει τις αναγκαίες συγκινήσεις σε κατοίκους και επισκέπτες, δηλαδή πρέπει να επαναπροσδιοριστεί.
Φωτορεαλιστικά: ΦΑΤΟΥΡΟΣ, συλλογικό έργο, Δομές, Θεσσαλονίκη, 2009Κείμενο-Σκίτσα: Αναστάσης Παπαδάκης
Κεντρική φωτο: Costas Arvilias Photography - CARV
Το λιμάνι της Αίγινας είναι το τέλος του ταξιδιού από τον Πειραιά και η αρχή τον διακοπών του καλοκαιριού, των γιορτών ή του Σαββατοκύριακου. Με το που φτάσεις, με μια γρήγορη ματιά διαβάζεις σχεδόν όλο το νησί. Στα αριστερά η Κολόνα και τα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης, η εμβληματική οικία Βογιατζή, οι γραφικές άμαξες, η πύλη της Αίγινας, το Ελλάνιον Όρος στο βάθος, η Πέρδικα με την Μονή στα ανατολικά και φυσικά το ναΐδριο του Αγίου Νικολάου του Θαλασσινού. Πραγματικό πανόραμα.
Τα μνημεία μιας πόλης, τα κτίρια δηλαδή που η κοινωνία προβάλει για να αυτοπαρουσιαστεί, είθισται να βρίσκονται, είτε περιμετρικά από ένα κέντρο, την κεντρική πλατεία ή αμφίπλευρα από τον κεντρικό άξονα.
Στον αστικό ιστό της Αίγινας το λιμάνι συγκεντρώνει τα απαραίτητα χαρακτηριστικά έτσι ώστε να λειτουργεί και ως πλατεία, την κεντρική πλατεία της πόλης. Το μέγεθος, η θέση, και οι πολλαπλές λειτουργίες (λιμενικές εγκαταστάσεις, χώρος αναψυχής και χώρος στάθμευσης), γεμίζουν τον λιμάνι με ζωή. Οι υπόλοιπες πλατείες της πόλης μοιάζουν περισσότερο με κενούς χώρους, μιας που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο παραμένουν ανενεργές.
Η πλατεία Εθνεγερσίας (Ηρώο) εκτός από αφετηρία για τα λεωφορεία και την χρήση της στις Εθνικές εορτές, παραμένει κενή. Η εγκαταλελειμμένη οικία Βογιατζή όπως και οι αλλεπάλληλες σειρές σταθμευμένων οχημάτων απομονώνουν την πλατεία από την υπόλοιπη παραλία και από την θάλασσα. Η παραμελημένη φύτευση και πλακοστρώσεις μαζί με τον ανεπαρκή φωτισμό τις βραδινές ώρες κάνουν το Ηρώο ακατάλληλο ως σημείο συνάντησης ή χώρο περιπάτου. Όλα τα παραπάνω αναγκάζουν τον περιπατητή της παραλίας να κατευθυνθεί προς την ευρύχωρη προβλήτα με τον φωτεινό Άγιο Νικόλα στην άκρη και όχι προς την Αύρα με τα ανύπαρκτα πεζοδρόμια και την σκοτεινή Κολόνα. Έτσι το παραλιακό μέτωπο της πόλης αντί να εκτείνεται τουλάχιστον από το Ακρογιάλι (σινεμά) μέχρι την Κολόνα, περιορίζεται από την Παναγίτσα μέχρι την οικία Βογιατζή μειώνοντας αντίστοιχα και τις δυνατότητες για εμπορική χρήση του υπόλοιπου παραλιακού μετώπου.
Η πλατεία δίπλα από το παλιό Δημαρχείο, είναι από τους πρώτους δημόσιους χώρους της νεότερης πόλης της Αίγινας που οι ντόπιοι αποκαλούσαν <<Πιάτσα των τριών Καφενείων>> όπως πληροφορούμαστε από το βιβλίο της Γεωργίας Κουλικούρδη <<Αίγινα ΙΙΙ>>. Η ψαραγορά αντί να ανοίγεται στον χώρο προβάλει τους τυφλούς τις τοίχους αποστερώντας τον από την ζωντάνια της πεζοδρομημένης Ηρειώτη.
Η πλατεία δίπλα από την Παναγίτσα είναι χώρος εξαρτημένος από τα παρακείμενα καταστήματα της παραλίας. Αυτή καθαυτή δεν φιλοξενεί καμία λειτουργία.
Στη περιοχή του παλιού ΟΤΕ η οδός Παλαιάς Χώρας πλαταίνει ασυνήθιστα, αρκετά ώστε να δημιουργεί έναν δημόσιο χώρο. Αυτή η δυνητική πλατεία είναι γεμάτη απορρίμματα και σταθμευμένα οχήματα.
Αντίστοιχη εικόνα και μπροστά από την κεντρική είσοδο του Ορφανοτροφείου. Η εικόνα αυτή τροφοδοτείται από την μια, λόγο του εγκαταλειμμένου ιστορικού κτιρίου και από την άλλη από την εσωστρέφεια του γειτονικού σχολείου που αντί να οικειοποιηθεί τον χώρο προτάσσει φράχτες σε αυτόν.
Οι πλατείες του Αγίου Νικολάου του Στεριανού, όπως και της Μητρόπολης παραμένουν ανενεργές μιας που περικλείονται από τοίχους και κάγκελα μην επιτρέποντας την αμεσότητα με τον αστικό ιστό. Η πλατεία της Μητρόπολης επιπροσθέτως αντιμετωπίζει και το πρόβλημα με τα εγκαταλελειμμένα κτίρια που την περιβάλλουν, όχι μόνο το Εϋνάρδειο αλλά και αυτά της οδού Αγίας Αθανασίας.
Στον πύργο του Μάρκελλου, το ίδιο πρόβλημα όπως και στο παλιό Δημαρχείο, οι πίσω όψεις των γειτονικών κτηρίων δημιουργούν έναν εσωστρεφή, αρνητικό χώρο.
Οι πλατείες της Μητρόπολης και του πύργου του Μάρκελλου είναι τα εναπομείναντα λείψανα της κεντρικής πλατείας της Καποδιστριακής πόλης, της Χωράφας όπως την αποκαλούσαν. Η Χωράφα ήταν το εμπορικό, οικονομικό και πολιτικό κέντρο της νέο ιδρυθείσας Πρωτεύουσας, μιας που εκτεινόταν από τον πύργο του Μάρκελλου μέχρι την Μητρόπολη και το Κυβερνείο. Η οικοπεδοποίηση της μαζί με την παράλληλη κατασκευή του πρώτου τμήματος της προκυμαίας (180m) το 1828-9 σηματοδοτούν την νέα εποχή της πόλης που μετατοπίζει το κέντρο βάρους της από το εσωτερικό, στην θάλασσα και το λιμάνι. Αρχικό κέντρο η παλιά προβλήτα και στη συνέχεια η νέα προβλήτα με τον Άγιο Νικόλα τον Θαλασσινό που κατασκευάζονται την δεκαετία του '70. Οι πολλαπλές χρήσης της υπογραμμίζονται από την διαμόρφωση του χώρου με καθίσματα και φυτεύσεις από την αρχιτέκτων Στέλλα Μαύτα Παπαδοπούλου το 1987-8 και επαναπροσδιορίζεται με την μελέτη των αρχιτεκτόνων, Δημητρίου Φατούρου και Κατερίνας Κοτζιά το 1999-2001 και 2008. Από την συγκεκριμένη μελέτη το μόνο που υλοποιήθηκε είναι οι ξύλινες κατασκευές των εκδοτηρίων. Οι σχεδιαστές δε, είχαν μεριμνήσει για την δυνητική επέκταση της κατασκευής μιας που αποτελείται από κύβους που εύκολα μπορούν να πολλαπλασιαστούν ή μειωθούν ανάλογα με τις ανάγκες, πράγμα που δεν τηρήθηκε στην τελευταία επέκταση της κατασκευής.
Η πόλη της Αίγινας έχει την τύχη να περικλείεται από θάλασσα και από εκτάσεις με φιστικιές από τη μια, και να έχει αυτές τις 9 με το λιμάνι πλατείες χαρίζοντας της επάρκεια πρασίνου και ελεύθερου χώρου για κατοίκους και επισκέπτες. Πρόβλημα, είναι η ανεπάρκεια πεζόδρομων (η οδός Ηρειώτη μόνο), πεζοδρομίων (οδός Αφαίας-Ρόδη) ή ποδηλατοδρόμων (πουθενά), καθώς και η προβληματική εικόνα που συναντά κανείς στις πλατείες. Ένα δίκτυο πεζόδρομων-ποδηλατοδρόμων που θα ένωνε τις πλατείες και τα μνημεία που τις πλαισιώνουν θα έδινε νέα πνοή στην πόλη. Η διαμόρφωση τους με μέριμνα στα υλικά κάλυψης, στην φύτευση και στον αστικό εξοπλισμό θα ανανέωναν το ενδιαφέρον κατοίκων και επισκεπτών για τον αστικό χώρο δημιουργώντας ένα διευρυμένο κέντρο που θα φιλοξενεί πολιτιστικές, κοινωνικές και οικονομικές λειτουργίες.
Οι άδειοι δρόμοι της Αίγινας σηματοδοτούν πως η πόλη δεν μπορεί να προσφέρει τις αναγκαίες συγκινήσεις σε κατοίκους και επισκέπτες, δηλαδή πρέπει να επαναπροσδιοριστεί.
Φωτορεαλιστικά: ΦΑΤΟΥΡΟΣ, συλλογικό έργο, Δομές, Θεσσαλονίκη, 2009Κείμενο-Σκίτσα: Αναστάσης Παπαδάκης
Κεντρική φωτο: Costas Arvilias Photography - CARV
