Η δημιουργία του δήμου το 1835 και οι πρώτες εκλογές
"Στις 8 και 20 Απριλίου (παλιό και νέο ημερολόγιο) του 1835 υπογράφεται επιτέλους το Β.Δ. για το σχηματισμό των δήμων στους οποίους περιλαμβάνεται και ο δήμος Αιγίνης Το διάταγμα όμως αυτό συνοδευόταν και από πολύτιμα στοιχεία που έφτιαξε η στατιστική υπηρεσία την οποία δημιούργησαν οι Βαυαροί. Ήταν τα στοιχεία που έδιναν την ταυτότητα κάθε τόπου.
Σχηματίζεται λοιπόν με αυτό το διάταγμα ένας δήμος ο οποίος κατατάσσεται στην β΄ τάξη με 2.777 κατοίκους και 1354 οικογένειες και προσδιόριζαν ότι ο κάτοικος πρέπει να ονομάζεται Αιγινίτης. Τίποτα δεν άφηναν στην τύχη τους εκείνη την εποχή. Έδρα του δήμου ήταν η Αίγινα με 204 οικογένειες και συνολικά 806 κατοίκους. Οι οικισμοί που αποτελούσαν τον δήμο Αιγίνης ήταν ο Ασώματος, οι γνωστοί μας Αγιοι Ασώματοι, με 64 οικογένειες και 280 κατοίκους, η Χαλασμένη ή τα Χαλασμένα με 125 οικογένειες και 520 κατοίκους, ο Άγιος Ιωάννης Βαθέος ή Βαθύς με 44 οικογένειες και 170 κατοίκους, ο Μεσαγρός, Μισαγρός ή Μουγράς με 67 οικογένειες και 293 κατοίκους, η Πέρδικα με 55 οικογένειες και 248 κατοίκους η Παχειά ή Παχειαράχη με 43 οικογένειες και 181 κατοίκους, ο Ανίκεος ή Ανικέως με 23 οικογένειες και 104 κατοίκους και ο Κύλινδρος με 33 οικογένειες. Αργότερα μπήκαν και διάφοροι τόποι οι οποίοι κατοικήθηκαν εν τω μεταξύ. Ως προς την προέλευση του ονόματος δεν χρειάζεται να κάνουμε κανένα σχόλιο. Ωστόσο για να είναι συμπληρωμένη η ταυτότητα του δήμου έπρεπε να έχει και φωτογραφία, το έμβλημα του. Ήταν απαραίτητο, νομικό στοιχείο να υπάρχει το έμβλημα του δήμου. Η συνήθης διαδικασία ήταν να εισηγούνται οι αρχαιολόγοι ή οι αρχαιολογούντες της περιοχής αλλά και στις περισσότερες περιπτώσεις οι ιερείς που είχαν την δυνατότητα να διαβάζουν και να γράφουν. Και σε αυτή την περίπτωση ο δήμος Αιγίνης αποτέλεσε την εξαίρεση, ενώ για όλους τους δήμους της χώρας υπήρξε Β.Δ. το οποίο καθόριζε το έμβλημα του, για τον δήμο Αιγίνης ποτέ δεν εξεδόθει τέτοιο διάταγμα…
Οι διαδικασίες, αφού υπογράφτηκε το Β.Δ. για τον σχηματισμό του δήμου, συνέχισαν να αργούν οπότε το συμβούλιο της αντιβασιλείας επέπληξε αυστηρότατα τον Ιωάννη Κωλέττη διότι καθυστερούσε αφού υπεγράφει το διάταγμα να φτάσει και να εφαρμοστεί. Πολύ παρασκήνιο… Ευρεία συμμετοχή, ποικίλες παρεμβάσεις αλλά και θερμότερος προεκλογικός αγώνας είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά των πρώτων εκλογών που έγιναν το 1835 στην Αίγινα. Αρκούμαστε προς το παρόν να αναφέρουμε τον πρώτο δήμαρχο που δεν ήταν άλλος από τον παλιό δημογέροντα ήρωα της ελληνικής επανάστασης τον οπλαρχηγό Γεώργιο Λογιωτατίδη ή Λογιωτάτου ή Λογιώτατο…
Παρά τις όποιες δυσκολίες αντιμετώπισε ο δήμος Αιγίνης ήταν ένας από τους πλέον ευημερούντες δήμους της χώρας. Αρκεί να αναφερθεί ότι ο πρώτος προϋπολογισμός του δήμου Αιγίνης ήταν διπλάσιος από εκείνον του δήμου Αθηναίων. Το διοικητικό, κοινωνικό και εκπαιδευτικό του έργο πλουσιότατο και σπουδαιότατο. Σημαντικό στοιχείο για την πρόοδο που παρουσίασε ο τόπος ήταν οι εγγράμματοι και διακεκριμένοι δημότες του. Πολλοί από τους οποίους είχαν πρόσβαση στο παλάτι. Πληροφορίες για τον ακμαίο εκείνο δήμο Αιγινητών μας δίνει και ένας άλλος επιφανής άνδρας ο Ιάκωβος Ρίζος Λαγκαδής βασισμένος σε μια επίσημη απογραφή στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, 1853 νομίζω, δημοσιεύει στατιστικά στοιχεία των δήμων Αιγινητών ο οποίος διέθετε ήδη 9 ενοριακές εκκλησίες. Είναι εξαιρετικής σημαντικότητας να τονιστεί το γεγονός όταν περίπου ισάριθμες διέθετε και ο δήμος Αθηναίων...
Τα προϊόντα που παρήγαγε η Αίγινα ήταν το κριθάρι, σιτάρι, λάδι, αμύγδαλα, κρασί, λίγα λαχανικά και όσπρια, λεμόνια, ερυθρόδανο δηλαδή η γνωστή ρουβιά που χρησιμοποιείται για τις βαφές, βαμβάκι, μέλι και σύκα…
Δυστυχώς ο δήμος Αιγινητών θα πέσει θύμα της μεγάλης αλλαγής που έγινε στο σύστημα της Αυτοδιοίκησης το 1912. Υποβαθμίστηκε σε κοινότητα, το νησί απώλεσε την ενιαία διοικητική του διοίκηση και ενεπλάκει σε περιπέτειες και εσωτερικές έριδες που διήρκεσαν πολλές δεκαετίες. Το σύστημα αυτό της δημιουργίας δήμων και κοινοτήτων το 1912 είναι γνωστό ότι απέτυχε παταγωδώς και περισσότερο πολιτικούς παρά διοικητικούς λόγους είχε που αναπτύχθηκε. Έτσι έχουμε την υποτίμηση του δήμου Αιγίνης ο οποίος, μετά από 77 χρόνια λαμπρής πορείας -φανταστείτε ότι το 1894 δήλωνε 9.800 εγεγραμμένους - υποβαθμίζεται σε κοινότητα. Για να καταλάβουμε αυτή την υποβάθμιση θα πούμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Όταν ξεκίνησαν οι διαδικασίες των εκλογών εκείνων των πρώτων κοινοτήτων ανάμεσα στις οποίες είχε δημιουργηθεί και η κοινότητα Πέρδικας - αυτά έγιναν τον Φεβρουάριο του 1914 - ούτε υποψηφίους δεν έβρισκαν για τις εκλογές. Ο Νομάρχης Αττικής και Βοιωτίας έστελνε έγγραφα και αντιπροσώπους επί τόπου. Προφανέστατα οι κάτοικοι της Πέρδικας αρνούνταν να ενταχθούν στην λογική της εποχής εκείνης. Ήθελαν να παραμείνουν προσκολλημένοι στην Αίγινα. Πέντε φορές εκδόθηκαν εκλογικά προγράμματα μέχρι το 1916 αλλά πουθενά υποψήφιοι. Είδε κι αποείδε ο Νομάρχης και το 1917, μετά από 3 χρόνια προσπαθειών για να φτιάξουν κοινότητα, αποφάσισε να προσαχθεί στην κοινότητα Πέρδικας στην κοινότητα Αιγινητών. Είναι και η πρώτη μεταρρύθμιση διοικητική συγχώνευσης κοινοτήτων που γίνεται. Βέβαια αργότερα το 1926 καταργούνταν και η κοινότητα Ανιτσαίου και η διοικητική της περιφέρεια επέστρεφε στην κοινότητα Αιγινητών. Για την ιστορία να πούμε 20 χρόνια αργότερα το 1933 σχηματίστηκε τελικά η αυτόνομη κοινότητα Πέρδικας η οποία για να επιβιώσει πήρε και το Σφεντούριον.
Η αναβίωση του δήμου έγινε ακριβώς πριν από 60 χρόνια το 1946. Ένας νόμος ιδιαίτερα λιτός προσαρμοσμένος στις δύσκολες συνθήκες της εποχής θα αποκαταστήσει τα πράγματα Θα αναβιώσει τον δήμο Αιγίνης. Είναι αναγκαστικός νόμος κι είναι υπογεγραμμένος από τον αντιβασιλιά Δαμασκηνό, το Θεμιστοκλή Σοφούλη και όλο το υπουργικό συμβούλιο. Με αυτόν τον νόμο αναβίωσε ο μέχρι σήμερα υφιστάμενος δήμος. Η Χαλασμένη το 1950 μετονομάστηκε σε Κυψέλη. Χρειάστηκε να περάσουν 60 χρόνια για να έρθει ο δήμος στην μορφή που είχε στην εποχή του Όθωνα δηλαδή να αποκτήσει διοικητικά όρια όλο το νησί και να βλέπει το μέλλον με πάρα πολύ καλό μάτι".
