«Επιμελείσθαι εαυτού» ήταν η παρακαταθήκη του Σωκράτη για τις επόμενες γενιές. Σήμερα θα το ερμηνεύαμε ως εξής. Εγώ μπορώ να καλυτερέψω τον εαυτό μου, χωρίς ανταγωνισμούς, ώστε καθένας χωριστά και όλοι μαζί
«να φτιάξουμε έναν παράδεισο και να ζήσουμε μέσα σε αυτόν» όπως θα συμπλήρωνε πολύ αργότερα ο Καζαντζάκης.
Η σημερινή κρίση είναι πρωτίστως πολιτισμική – κρίση αξιών και εξ αυτών οικονομική, κοινωνική και πολιτική. Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα. Ας δούμε την κρίση ως γνώμη, εκτίμηση, αποτίμηση, επιλογή, προτίμηση, δοκιμή δεξιότητας ή δύναμης, άμιλλα, αγώνα, έκβαση, αποτέλεσμα, λύση μιας υπόθεσης. Ας δούμε την κρίση ως ευκαιρία. Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (ΚΣΕ) είναι μια από τις ευκαιρίες.
- Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις σε 18 ερωτήσεις-απαντήσεις
1. Τι είναι η κοινωνική οικονομία;
«Κοινωνική Οικονομία» είναι το σύνολο των οικονομικών, επιχειρηματικών, παραγωγικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναλαμβάνονται από νομικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων, των οποίων ο καταστατικός σκοπός είναι η επιδίωξη του συλλογικού οφέλους και η εξυπηρέτηση γενικότερων κοινωνικών συμφερόντων. «Συλλογικός Σκοπός» είναι η προώθηση των δράσεων συλλογικότητας και η προστασία των συλλογικών αγαθών μέσω αναπτυξιακών, οικονομικών και κοινωνικών πρωτοβουλιών τοπικού, περιφερειακού ή ευρύτερου χαρακτήρα. Ως τέτοιες δράσεις νοούνται ιδίως οι πολιτιστικές, οι περιβαλλοντικές, οι οικολογικές δραστηριότητες, η αξιοποίηση και ανάδειξη τοπικών προϊόντων, η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών. (ν. 4019 αρ. 1).
2. Σε τι διαφέρει από την ιδιωτική οικονομία, τους ιδιώτες επιχειρηματίες.
Οι ιδιώτες επιχειρηματίες συνήθως δεν προσδοκούν κέρδη σε τομείς όπως η προστασία των συλλογικών αγαθών και δεν επενδύουν σε αυτούς;
3. Σε τι διαφέρει από την κρατική οικονομία, από τον τομέα του δημοσίου;
Αν και η προστασία των συλλογικών αγαθών είναι αντικείμενο της δημόσιας διοίκησης και των ΟΤΑ, έχει αποδειχθεί ότι ακόμη και σε χώρες όπου λειτουργούν αποτελεσματικά και πάλι υπολείπονται από τις πραγματικές ανάγκες των κοινωνιών τους για λόγους γραφειοκρατικούς, ενώ οι πρωτοβουλίες των πολιτών πιο χρήσιμες.
4. Τι είναι οι Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση;
Είναι αστικός συνεταιρισμός με κοινωνικό σκοπό και διαθέτει εκ του νόμου την εμπορική ιδιότητα.
5. Ποιοι μπορούν να συμμετάσχουν;
Όλοι όσοι αναζητούν ευκαιρία να αξιοποιήσουν τις επιχειρηματικές τους ικανότητες εργαζόμενοι συλλογικά για να στηρίξουν τον τόπο τους. Τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. μπορούν να είναι είτε φυσικά πρόσωπα είτε φυσικά πρόσωπα και νομικά πρόσωπα και συμμετέχουν σε αυτήν με μια ψήφο, ανεξάρτητα από τον αριθμό των συνεταιριστικών τους μερίδων. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι τα χρήματα, αλλά οι άνθρωποι που συμμετέχουν, το συλλογικό όφελος και το κοινωνικό συμφέρον.
6. Σε ποιους τομείς δραστηριοποιούνται;
Στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών σε τομείς όπως πολιτισμός, περιβάλλον, οικολογία, εκπαίδευση, παροχές κοινής ωφέλειας, αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων.
7. Πόσες κατηγορίες ΚΣΕ υπάρχουν;
α) Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Ένταξης, οι οποίες αφορούν στην ένταξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή των ατόμων που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Ποσοστό 40% κατ’ ελάχιστον των εργαζομένων στις Επιχειρήσεις αυτές ανήκουν υποχρεωτικά στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν άτομα με αναπηρίες (σωματικές ή ψυχικές ή νοητικές ή αισθητηριακές), εξαρτημένα ή απεξαρτημένα από ουσίες άτομα, οροθετικοί, φυλακισμένοι/αποφυλακισμένοι, ανήλικοι παραβάτες, οι άνεργοι νέοι, οι άνεργες γυναίκες, οι άνεργοι άνω των πενήντα ετών, οι μακροχρόνια άνεργοι, οι αρχηγοί μονογονεϊκών οικογενειών και τα μέλη πολύτεκνων οικογενειών, γυναίκες θύματα κακοποίησης, οι αναλφάβητοι, οι κάτοικοι απομακρυσμένων ορεινών και νησιωτικών περιοχών, τα άτομα με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες).
β) Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Κοινωνικής Φροντίδας, οι οποίες αφορούν στην παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού προνοιακού χαρακτήρα σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, όπως οι ηλικιωμένοι, τα βρέφη, τα παιδιά, τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα με χρόνιες παθήσεις.
γ) Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού, οι οποίες αφορούν την παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της συλλογικότητας (πολιτισμός, περιβάλλον, οικολογία, εκπαίδευση, παροχές κοινής ωφέλειας, αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων κ.α.) που προάγουν το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, την προώθηση της απασχόλησης, την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και την ενδυνάμωση της τοπικής ή περιφερειακής ανάπτυξης.
8. Πώς διανέμονται τα κέρδη;
α. Τα κέρδη της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης δεν διανέμονται στα μέλη της, εκτός αν τα μέλη αυτά είναι και εργαζόμενοι σε αυτή. Το ποσοστό αυτό είναι έως 35% και διανέμεται στους εργαζομένους της επιχείρησης ως κίνητρο παραγωγικότητας σύμφωνα με τα οριζόμενα στο καταστατικό τους
β. σε ποσοστό 5% για το σχηματισμό αποθεματικού,
γ. το υπόλοιπο διατίθεται για τις δραστηριότητες της επιχείρησης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
9. Υπάρξουν κίνητρα για την στήριξη των ΚΣΕ;
Το ποσό το σχηματισμό αποθεματικού και για τις δραστηριότητες της επιχείρησης (το α και το γ στην προηγούμενη ερώτηση) ΔΕΝ υπόκεινται σε φορολογία εισοδήματος.
Το ποσοστό που διανέμεται στους εργαζομένους της επιχείρησης οι οποίοι ανήκουν στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες υπόκειται σε φόρο μετά το αφορολόγητο κλιμάκιο.
Οι εργαζόμενοι στις ΚΣΕ που ανήκουν στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες ΔΕΝ χάνουν το δικαίωμα να συνεχίζουν να λαμβάνουν τα επιδόματα προνοίας ή άλλη παροχή.
Ο ΟΑΕΔ θα στηρίξει τις ΚΣΕ με ειδικά προγράμματα.
Οι ΚΣΕ μπορούν να συνάπτουν προγραμματικές συμβάσεις με τον δημόσιο τομέα και τους ΟΤΑ α και β βαθμού.
Σχεδιάζονται πολύ σημαντικά κίνητρα στήριξης των ΚΣΕ κατά την φάση έναρξής τους.
10. Πόσα άτομα μπορούν να συμμετάσχουν σε μια ΚΣΕ;
Επτά τουλάχιστον για τις ΚΣΕ ένταξης και πέντε τουλάχιστον για τις ΚΣΕ κοινωνικής φροντίδας και συλλογικού σκοπού. Μπορούν να συμμετάσχουν επίσης και νομικά πρόσωπα σε ποσοστό 1/3 των μελών, αλλά δεν επιτρέπεται σε ΟΤΑ και τα ΝΠΔΔ των ΟΤΑ. Στις ΚΣΕ ένταξης μπορούν να συμμετάσχουν ΝΠΔΔ με έγκριση του εποπτεύοντος φορέα. Η συμμετοχή ενός φυσικού προσώπου ΔΕΝ του προσδίδει εμπορική ιδιότητα και δεν δημιουργεί ασφαλιστικές και φορολογικές υποχρεώσεις.
11. Πώς διοικούνται οι ΚΣΕ;
Διοικούνται δημοκρατικά από την Γενική Συνέλευση των μελών και από τριμελή διοικούσα επιτροπή, Κάθε μέλος έχει μια ψήφο, ανεξάρτητα από τον αριθμό των συνεταιριστικών μερίδων που διαθέτει.
12 Ποιοι είναι οι πόροι των ΚΣΕ;
Οι πόροι της Κοιν.Σ.Επ. αποτελούνται από το κεφάλαιο της επιχείρησης, δωρεές τρίτων, έσοδα από την αξιοποίηση της περιουσίας της, έσοδα από την επιχειρηματική δραστηριότητα της, επιχορηγήσεις από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Ενωση, διεθνείς ή εθνικούς οργανισμούς ή Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού, έσοδα από άλλα προγράμματα, κεφάλαια από κληροδοτήματα, δωρεές και παραχωρήσεις της χρήσης περιουσιακών στοιχείων, καθώς και κάθε άλλο έσοδο από την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της σύμφωνα με το καταστατικό της.
13. Πώς θα συσταθεί μια ΚΣΕ;
- Με καταστατικό που προβλέπεται στην ΥΑ 2250/οικ. 4,105 ΦΕΚ 221/2-2-2012.
- Με την εγγραφή της ΚΣΕ στο Γενικο Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας που τηρεί το Υπ. Εργασίας.
- Με έρευνα αγοράς και επιχειρηματικό σχέδιο για την συγκρότηση του αρχικού πυρήνα των ανθρώπων που θα ιδρύσουν την ΚΣΕ.
14. Τι μπορεί να πετύχει μια ΚΣΕ;
- Φθηνές προμήθειες και υπηρεσίες σε κοινωνικά αδύναμες ομάδες του πληθυσμού, ώστε να πέσουν οι τιμές αγαθών και υπηρεσιών.
- Αξιοποίηση των υποδομών της πολιτείας και των ΟΤΑ που είτε βρίσκονται σε αχρησία, είτε δεν αξιοποιούνται επαρκώς και θα μπορούσαν να παραχωρηθούν δωρεάν σε ΚΣΕ με προγραμματικές συμβάσεις, (κτίρια, παλιά σχολεία, αγροτικές εκτάσεις, δημοτικές καφετέριες κλπ)..
15. Μήπως έρχονται σε αντίθεση από την μια πλευρά ο εθελοντικός χαρακτήρας των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που ασχολείται τόσα χρόνια με το περιβάλλον, τον πολιτισμό και την κοινωνική φροντίδα και από την άλλη η κοινωνική οικονομία που, όπως και να το κάνουμε, δημιουργεί αμειβομένη εργασία και που ασφαλώς δεν είναι εθελοντισμός;
Όχι. Ο εθελοντισμός όχι μόνο δεν χάνει τον χαρακτήρα της ανιδιοτελούς προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο, αλλά αντιθέτως μόνο ο εθελοντισμός μπορεί να συμβάλλει στην δημιουργία και λειτουργία των αναγκαίων μόνιμων δομών όπως είναι οι ΚΣΕ οι οποίες θα παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες σε σταθερή και επαγγελματική βάση που δεν μπορεί ο εθελοντισμός ως εκ της φύσεώς τους να παρέχει. Ο εθελοντισμός έχει την τεχνογνωσία στα αντικείμενα, μπορεί να παίρνει πρωτοβουλίες, μπορεί να στηρίζει τις ΚΣΕ, αλλά ΔΕΝ μπορεί να τις υποκαταστήσει.
16. Γιατί δεν είχαν προχωρήσει τόσα χρόνια οι ΚΣΕ στην Ελλάδα και γενικώς ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας;
Δεν υπήρχε θεσμικό πλαίσιο γιατί η κεντρική πολιτική επιλογή της πολιτείας ήταν ως πρόσφατα η διοχέτευση των πόρων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) στο κράτος και τους ΟΤΑ με τα γνωστά αποκαρδιωτικά αποτελέσματα (αδιαφάνεια, πελατειακές σχέσεις, διορισμοί στο δημόσιο, stage κλπ). Αυτή η πολιτική έχει πλέον εγκαταλειφθεί. Οι πόροι του ΕΚΤ ΔΕΝ μπορούν πια να γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης ούτε από το κράτος, ούτε από τους ΟΤΑ, αντιθέτως προορίζονται απευθείας για την κοινωνία των πολιτών.
17. Yπάρχουν συγκεκριμένες ιδέες για τις ΚΣΕ στην Ελλάδα σήμερα;
Ασφαλώς. Μια ΚΣΕ θα μπορούσε να εξειδικευτεί στην διαχείριση οργανικών αποβλήτων (κλαδέματα από πάρκα, κήπους, καλλιέργειες) για να τα μετατρέπει σε ένα εμπορεύσιμο προϊόν δηλαδή εδαφοβελτιωτικό λίπασμα. Θα μπορούσε να γίνει μια προγραμματική σύμβαση μεταξύ ενός ΟΤΑ και μιας ΚΣΕ, όπου η ΚΣΕ θα παραλαμβάνει τα οργανικά απόβλητα, αλλά και θα εισπράττει από τον ΟΤΑ ένα ποσό από τα δημοτικά τέλη (που ως γνωστόν είναι ανταποδοτικά). Θα υπάρξει πολλαπλό όφελος, ελάφρυνση των χωματερών, μείωση των ρύπων, μείωση των δημοτικών τελών που θα πλήρωναν τα νοικοκυριά, παραγωγή ανταγωνιστικού προς τα εισαγόμενα εγχώριου προϊόντος (λίπασμα), δημιουργία τοπικού εισοδήματος σε μια επιχείρηση εντάσεως εργασίας.
Πολλοί ΟΤΑ εκμισθώνουν δημοτικά κτίρια σε ιδιώτες για καφετέριες με αμφίβολα οφέλη για την κοινωνία. Θα μπορούσε ο ΟΤΑ να παραχωρήσει σε μια ΚΣΕ τον χώρο και τον εξοπλισμό για να λειτουργήσει ένα κοινωνικό εστιατόριο που θα παρέχει μια λιτή αλλά πλήρη, ισορροπημένη και υγιεινή τροφή σε πολύ χαμηλές τιμές για τους πτωχούς.
Επιχειρηματικά σχέδια για κοινωνικά παντοπωλεία, κοινωνικά εστιατόρια, κοινωνικά σχολικά κυλικεία, φροντίδα στο σπίτι ηλικιωμένων, ΑΜΕΑ, παραγωγή ενέργειας κλπ.
18. Τι συμβαίνει αν μια ΚΣΕ δεν τηρήσει τα προβλεπόμενα από τον νόμο;
Σε όσες ΚΣΕ παραβαίνουν τις διατάξεις του νόμου θα επιβάλλεται πρόστιμο από 5.000 ευρώ έως 50.000 ευρώ.
Σε περίπτωση υποτροπής το ανώτατο όριο προστίμου διπλασιάζεται και ο υπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης μπορεί να διατάξει και την προσωρινή διαγραφή της από το Μητρώο για χρονικό διάστημα από ένα (1) έως έξι (6) μήνες και σε περίπτωση περαιτέρω υποτροπής την οριστική διαγραφή της.
Χρήσιμες Πηγές
- νόμος 4019/2011 για την κοινωνική οικονομία
- Υπουργική απόφαση 2250/οικ. 4,105 ΦΕΚ 221/2-2-2012 για το Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας
- Ειδική Υπηρεσία για την Κοινωνική Ένταξη και την Κοινωνική Οικονομία www.keko.gr – Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο http://www.esfhellas.gr/
Σπινθάκης Ευάγγελος, σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού, μέλος του Πανελλήνιου Παρατηρητηρίου των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών.
