Της Ιφιγένειας Δεκουλάκου
ΟΙ ΠΑΛΙΟΤΕΡΕΣ μαρτυρίες που έχουμε για την Αίγινα καλύπτονται από το μύθο. Λέγεται ότι τη νύμφη Αίγινα, την ομορφότερη από τις είκοσι κόρες του ποτάμιου θεού Ασωπού, έκλεψε ο Δίας αφού μεταμορφώθηκε σε αετό και την εγκατέστησε στο ακατοίκητο τότε νησί την Οινώνη ή Οινοπία για να την κρύψει από την οργή της Ήρας. Ο Ασωπός ειδοποιήθηκε από τον Σίσυφο που είδε την αρπαγή από τον Ακροκόρινθο και βγήκε σε αναζήτηση της κόρης του, αλλά αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω στην κοίτη του, κεραυνοβολημένος από το Δία. Από τη νύμφη Αίγινα πήρε τότε το όνομά του το νησί. Σύμφωνα όμως με άλλο μύθο ο Δίας για να αποφύγει την οργή του Ασωπού μεταμόρφωσε την Αίγινα σε νησί και τον εαυτό του σε πέτρα. Από την ένωση του Δία και της Αίγινας γεννήθηκε ο Αιακός, ο μυθικός βασιλιάς της Αίγινας και
 |
| Ο λόφος της Κολώνας με τον ναό του Απόλλωνα και λείψανα του προϊστορικού οικισμού. |
περιώνυμος γενάρχης των Αιακιδών. Οι Αιγινήτες πίστευαν ότι ήταν αυτόχθονες· αναφέρεται ότι οι παλιότεροι κάτοικοι της Αίγινας πέθαναν όλοι από αρρώστια που έστειλε η Ήρα οργισμένη κατά του Δία. Τότε ο Δίας, ύστερα από παράκληση του Αιακού, μεταμόρφωσε τα μυργμήγκια σε ανθρώπους, τους οποίους ονόμασε ο Αιακός Μυρμηδόνες.
Αιακός ο πρόγονος
Σύμφωνα με το μύθο ο Αιακός παντρεύτηκε την Ενδηίδα και από το γάμο τους γεννήθηκαν ο Πηλέας και ο Τελαμώνας, ενώ με τη Νηρηίδα Ψαμάθη ο Αιακός απέκτησε ακόμη ένα γιο, τον Φώκο, τον πιο επιδέξιο ανάμεσα στους νέους σε όλα τα αγωνίσματα. Ο Πηλέας και ο Τελαμώνας από ζήλια σκότωσαν τον Φώκο και οργισμένος ο Αιακός έδιωξε τους γιους του από την Αίγινα. Ο Πηλέας κατέφυγε στη Φθία και εκεί απέκτησε από τη Θέτιδα τον Αχιλλέα. Ο Τελαμώνας πήγε στη Σαλαμίνα όπου απέκτησε γιο, τον Αίαντα, βασιλιά της Σαλαμίνας και ήρωα του τρωικού πολέμου. Τα παιδιά του Φώκου εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Παρνασσού την οποία ονόμασαν από τον πατέρα τους Φωκίδα. Από τους Αιακίδες τους απογόνους του Αιακού έλκουν την καταγωγή τους
πολλά γένη: από το γιο του Αχιλλέα τον Πύρρο ή Νεοπτόλεμο κατάγονταν οι μολοσσοί, οι πρόγονοι των βασιλέων της Ηπείρου. Από τον Αίαντα καταγόταν ο Μιλτιάδης ο νικητής του Μαραθώνα και ο γιος του Κίμωνας.
πολλά γένη: από το γιο του Αχιλλέα τον Πύρρο ή Νεοπτόλεμο κατάγονταν οι μολοσσοί, οι πρόγονοι των βασιλέων της Ηπείρου. Από τον Αίαντα καταγόταν ο Μιλτιάδης ο νικητής του Μαραθώνα και ο γιος του Κίμωνας.
 |
| Τμήμα του τείχους, στο λόφο της Κολώνας. |
Ο Τεύκρος άφησε στην Κύπρο τους Τευκρίδες από τους οποίους καταγόταν ο βασιλιάς της Κύπρου Ευαγόρας. Ο Ηρόδοτος αφηγείται ότι οι Αιγινήτες διατηρούσαν ιερά ομοιώματα των Αιακιδών τα οποία πριν από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας ζήτησαν οι ναύαρχοι του ελληνικού στόλου να τα στείλουν από την Αίγινα. Στην ακμή της μάχης είδαν οι Αθηναίοι μορφές οπλισμένες από την κορυφή του νησιού να απλώνουν προστατευτικά τα χέρια τους επάνω από τον ελληνικό στόλο και απέδωσαν τη νίκη τους στην παρέμβαση των Αιακιδών.
Ελλάνιος Δίας
Με τον Αιακό συνδέεται η λατρεία του Διός Ελλανίου. Οι Έλληνες ίδρυσαν ιερό στην ψηλότερη κορυφή της Αίγινας, στο Όρος, εκεί όπου σύμφωνα με το μύθο ο Αιακός θυσίασε και ικέτευσε τον Δία να ρίξει βροχή για να σώσει τη χώρα από την ξηρασία. Ο Δίας, ως θεός καιρικός, λατρεύεται σε κορυφές βουνών και για το Ελλάνιο ο Θεόφραστος λέει «εάν εν Αιγίνη επί του Διός Ελλανίου νεφέλη καθίζηται ως το πολλά ύδωρ γίνεται». Η επίκληση του Διός ως Ελλανίου εμφανίζεται από τον 7ο αι. π.Χ., όταν το όνομα Ελλάς και Έλληνες γενικεύθηκε για όλους όσοι μιλούσαν την ελληνική γλώσσα. Ο Ηρόδοτος αναφέρεται στον Δία Ελλάνιο και ο Πίνδαρος εμφανίζει τους γιους του Αιακού να στέκονται «παρ’ βωμόν πατέρος Ελλανίου».
 |
| Στις αρχές του περασμένου αιώνα, στις ανασκαφές της Κολώνας ανακαλύφθηκε η μαρμάρινη Σφίγγα, η οποία είχε στηθεί στο ιερό, επάνω σε ψηλό κίονα, το 620 π.Χ., δηλαδή πριν από την κατασκευή του αρχαιότερου ναού. |
Η προσωνυμία του Διός ως «Πανελληνίου» και το ιερό στο όρος «Πανελλήνιο» αναφέρονται για πρώτη φορά από τον Παυσανία. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Αιακό οι Αιγινήτες ίδρυσαν τέμενος, το «Αιάκειο», τετράγωνο ιερό περίβολο από λευκό μάρμαρο σε πολύ εμφανές μέρος της πόλης όπως σημειώνει ο Παυσανίας, ο οποίος επισκέφθηκε την Αίγινα τον 2ο αι. μ.Χ. Οι Αιγινήτες θέσπισαν επίσης προς τιμήν του Αιακού γυμνικούς και μουσικούς αγώνες, τα «Αιάκεια» στα οποία έπαιρναν μέρος και ξένοι αθλητές. «Αιακίδαν τ’ ευαρκές άλσος» υμνεί ο Πίνδαρος. Σ’ αυτό ζήτησε άσυλο ο Δημοσθένης όταν εξορίστηκε στην Αίγινα το 324 π.Χ. Κοντά στο Αιάκειο είδε ο Παυσανίας τον τάφο του Φώκου, γιου του Αιακού. Από τους ναούς, τα ιερά και τα δημόσια κτίρια της αρχαίας πόλης που περιγράφει ο Παυσανίας, κανένα δεν είναι σήμερα ορατό, εκτός από τα ερείπια του ναού του Απόλλωνα τα οποία σώζονται στο ύψωμα του ακρωτηρίου της Κολώνας, την Ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Διατηρείται τμήμα από το κρηπίδωμα του ναού, καθώς και από τον οπισθόδομο ένας κίονας όρθιος, από τον οποίο ονομάσθηκε ο λόφος «Κολώνα». Τα σωζόμενα λείψανα του κρηπιδώματος ανήκουν στον υστεροαρχαϊκό ναό ο οποίος κτίστηκε στη δεκαετία 520 -510 π.Χ. 0 ναός ήταν δωρικός περίπτερος με έξι κίονες στις στενές και ένδεκα κίονες στις μακρές πλευρές. Οι κίονες είχαν ύψος 8 μέτρων. Οι τοίχοι και οι κίονες του ναού είχαν επίχρισμα από λευκό κονίαμα, ενώ το δάπεδο του σηκού είχε επίστρωση από κόκκινο κονίαμα. Η κεράμωση ήταν πήλινη εκτός από τους ηγεμόνες κεράμους, οι οποίοι ήταν μαρμάρινοι και είχαν γραπτή κόσμηση. Στο δυτικό αέτωμα υπήρχε παράσταση αμαζονομαχίας, ενώ από το ανατολικό σώθηκαν ελάχιστα θραύσματα και δεν είναι δυνατή η αναπαράσταση. Συγχρόνως με τον υστεροαρχαϊκό ναό κατασκευάζεται τείχος από μεγάλους ορθογώνιους πωροπλίνθους που περιβάλλει το τέμενος του θεού. Θραύσματα από αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά από πώρινα αετώματα που ήρθαν στο φως κάτω από την θεμελίωση του υστεροαρχαϊκού ναού, μαρτυρούν την ύπαρξη ενός παλιότερου περίπτερου ναού ο οποίος χρονολογείται στα 570-560 π.Χ. Διαπιστώθηκε επίσης η ύπαρξη ενός ακόμη αρχαιότερου ναού του 600 π.Χ.
Η μαρμάρινη Σφίγγα
Ο Γερμανός αρχαιολόγος Α. Furtwangler βρήκε στις ανασκαφές της Κολώνας, στις αρχές του περασμένου αιώνα, τη μαρμάρινη Σφίγγα η οποία είχε στηθεί στο ιερό επάνω σε ψηλό κίονα το 620 π.Χ., δηλαδή πριν από την κατασκευή του αρχαιότερου ναού. Χάλκινο αντίγραφο της Σφίγγας έχει τοποθετηθεί στον τάφο του στο Α' Νεκροταφείο της Αθήνας. Οι παλιότεροι μελετητές απέδιδαν τα λείψανα του ναού του Απόλλωνα στον ναό της Αφροδίτης. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο ναός βρισκόταν «κοντά στο λιμάνι στο οποίο κυρίως προσορμίζονται πλοία». Από αυτά συμπεραίνεται ότι ο ναός της Αφροδίτης ήταν κοντά στο αρχαίο «εμπορικό λιμάνι» της Αίγινας. Από τις έως τώρα ενδείξεις δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με βεβαιότητα την θέση του Αιακείου και του τάφου του Φώκου τα οποία αναφέρει ότι είδε ο Παυσανίας. Ο Παυσανίας μετά τον ναό της Αφροδίτης, το Αιάκειο και τον τάφο του Φώκου, συνεχίζοντας την περιήγησή του, αναφέρει τον «λεγόμενο Κρυπτό λιμένα». Ο «Κρυπτός λιμένας» κατασκευάστηκε, όπως συμπεραίνεται, στον όρμο ο οποίος σχηματίζεται στα νότια του υψώματος της Κολόννας όπου μέσα στη θάλασσα διακρίνονται τα λείψανα από δύο αρχαίους λιμενοβραχίονες οι οποίοι προστάτευαν το λιμάνι αφήνοντας άνοιγμα για την είσοδο των πλοίων. Σε επαφή με τα δύο σκέλη των λιμενοβραχιόνων σώζονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, τα ερείπια των αρχαίων νεώσοικων. Σήμερα δεν αμφισβητείται πλέον ότι το λιμάνι αυτό ήταν ο «Κρυπτός λιμένας», ο πολεμικός ναύσταθμος της αρχαίας Αίγινας, τον οποίο προφανώς έκρυβε από τη θάλασσα το ψηλό τείχος που συνεχιζόταν επάνω στους λιμενοβραχίονες. Κοντά στον «Κρυπτό λιμένα» αναφέρει ο Παυσανίας ότι «υπάρχει θέατρο που αξίζει να το δει κανείς, όμοιο και στο μέγεθος και στην άλλη κατασκευή με το θέατρο της Επιδαύρου. Τη θέση του θεάτρου τοποθετούσε ο G. Welter στην ανατολική πλαγιά του υψώματος της Κολώνας που κατεβαίνει με μεγάλη κλίση προς την κοιλάδα. Στην ανατολική πλευρά του κοίλου του θεάτρου τοποθετούσε το στάδιο που στήριζε και στηριζόταν στο θέατρο κατά τα λεγόμενα του Παυσανία. Ο Η. Walter τοποθετεί το θέατρο ανατολικά του λόφου της Κολώνας και της σημερινής οδού Καζαντζάκη όπου σχηματίζονται άνδηρα καλλιέργειας και το στάδιο επάνω στο ύψωμα των ανεμομύλων πίσω από το κοίλο του θεάτρου. Πρόσφατα δημοσιεύθηκαν παλιά τοπογραφικά διαγράμματα, σχέδια προοπτικά και σχέδια της κάτοψης του Καποδιστριακού Λοιμοκαθαρτηρίου της Αίγινας το οποίο βρισκόταν στη θέση που ως σήμερα ονομάζεται Καραντίνα και κατεδαφίστηκε στα τέλη του περασμένου αιώνα. Το ημικυκλικό σχήμα της κάτοψης του κτιρίου και η ακτινοειδής εσωτερική διάταξη επιμήκων, υπαίθριων διαδρόμων, έθεσε και πάλι το θέμα της θέσης του αρχαίου θεάτρου της Αίγινας. Η πληροφορία επίσης του Παυσανία ότι ο ναός του Απόλλωνα ήταν κοντά στο ναό του Διονύσου του οποίου η λατρεία συνδέεται με το αρχαίο δράμα, προσθέτει ακόμη ένα στοιχείο στην τοπογραφία της περιοχής ως προς τη θέση του αρχαίου θεάτρου. Κοντά στο ναό του Απόλλωνα και του Διονύσου υπήρχε σύμφωνα με τον Παυσανία ναός της Αρτέμιδος του οποίου λείψανα της θεμελίωσης έχουν διατηρηθεί.
Το «Θεάριον»
Στη βόρεια κλιτύν του λόφου της Κολώνας, έξω από τον αρχαίο περίβολο του τεμένους, κτίστηκε την ίδια εποχή με τον υστεροαρχαϊκό ναό του Απόλλωνα το «Θεάριον», η θεμελίωση του οποίου ήρθε στο φως πρόσφατα με τις ανασκαφές του Η. Walter. Το κτίριο προοριζόταν για θρησκευτικές τελετές και συμπόσια τα οποία πρόσφεραν οι θεωροί στον λαό σε διάφορες γιορτές που οργάνωναν, όπως π.χ. για τη νίκη αθλητών. Ο Πίνδαρος αναφέρεται στο «Θεάριον» και υμνεί τον Αριστοκλείδα νικητή σε αγώνες. Το «Θεάριον» κατεδαφίστηκε στους αυτοκρατορικούς χρόνους επί Ιουλίας Δόμνας στα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. για να κτιστεί το καινούργιο τείχος που περιέβαλλε το τέμενος του θεού. Οι λιθόπλινθοι που έφεραν τις επιγραφές των θεωρών εντοιχίσθηκαν και διακρίνονται σήμερα στο ρωμαϊκό τείχος. Στη βυζαντινή εποχή η κατασκευή οικοδομών με υλικό από τα αρχαία μνημεία της Κολώνας, ολοκλήρωσε την καταστροφή που είχε προξενήσει η εγκατάλειψη αιώνων. Την εποχή του Καποδίστρια ο Αμερικανός φιλέλληνας S. G. Howe, για να δώσει δουλειά στους Έλληνες πρόσφυγες που είχαν φθάσει στην Αίγινα, έδωσε εντολή να κατασκευάσουν την προκυμαία στο σημερινό λιμάνι με τις λιθοπλίνθους του κρηπιδώματος του ναού του Απόλλωνα.
Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη 7 ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 7 ΣΕΠ 1997
