Σήμα κινδύνου στέλνουν τα «καποδιστριακά κτίρια» της Αίγινας
 |
| Το Κυβερνείο |
Συνταξιδιώτες μας στο δελφίνι για την Αίγινα είναι ένα ζευγάρι Γερμανών. Με τον τουριστικό οδηγό ανά χείρας, ξεκινούν την περιπλάνησή τους. Ζητούν τη βοήθειά μας για να εντοπίσουν το κτίριο της διακυβέρνησης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Οταν τους δείχνουμε το Κυβερνείο, η απογοήτευσή τους είναι έκδηλη. «Αυτό είναι; Μα αυτό είναι ερείπιο!», μας λένε με απορία. «Είναι θλιβερό, αλλά τα καποδιστριακά κτίρια έχουν καταντήσει σημεία αρνητικής αναφοράς», παρατηρεί κάτοικος του νησιού.
«Στόχος μας είναι να ανατραπεί το κλίμα αυτό», υπογραμμίζει ο Γιώργος Μπόγρης, δημοτικός σύμβουλος και υπεύθυνος για τα πολιτιστικά. «Θέλουμε να προβάλουμε την προσωπικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια και να υπενθυμίσουμε ότι η Αίγινα -και όχι το Ναύπλιο- είναι η πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας». Για το σκοπό αυτό η Δημοτική Αρχή του νησιού έχει κινητοποιηθεί. Ωστόσο, μεγάλο «αγκάθι» στην όλη προσπάθεια παραμένουν τα ετοιμόρροπα ή υπό αναστήλωση εδώ και χρόνια καποδιστριακά κτίρια. Η γραφειοκρατία και η έλλειψη κονδυλίων καθυστερούν ανεπίτρεπτα τη διαδικασία «αναγέννησης» των μοναδικών αυτών κτισμάτων.
«Ξέρεις πόσα χρόνια ακούω, παιδί μου, ότι θα τα φτιάξουν;», μου λέει με παράπονο η κυρία Αρτεμις που μένει στο σπίτι απέναντι από το Εϋνάρδειο. «Υπολόγισε ότι πλησιάζω τα 80 και ότι όταν το κτίριο λειτουργούσε ως μουσείο ήμουν παιδούλα», θυμάται η ηλικιωμένη γυναίκα. «Στα δεκαεπτά συνήθιζα να πηδάω τα κάγκελα και να μπαίνω στο μουσείο. Με εντυπωσίαζαν τα εκθέματα, τα όμορφα αγάλματα και τα χρυσά σκουλαρίκια... Στο μεταξύ, είχα πιάσει φιλίες με τον φύλακα και δε, με μάλωνε που έμπαινα λαθραία!», αναπολεί γελώντας. Εδώ και πολλά όμως χρόνια η γειτονιά βλέπει το Εϋνάρδειο (ο Ελβετός φιλέλληνας Εϋνάρδος χρηματοδότησε την κατασκευή του, σε σχέδια των Κλεάνθη και Schaubert το 1830) να ρημάζει άδειο και τη σκεπή του να υποχωρεί σταδιακά. To νεοκλασικό κτίριο φιλοξένησε την Εθνική Βιβλιοθήκη και μετατράπηκε πολλάκις σε σχολείο. Από το 1926 μέχρι το 1982 λειτούργησε ως Αρχαιολογικό Μουσείο. Εκτοτε εγκαταλείφθηκε.
Πολλές και διαφορετικές λειτουργίες είχε και το Κυβερνείο, το οποίο εκτός από τις κυβερνητικές υπηρεσίες φιλοξένησε και τον ίδιο τον Ιωάννη Καποδίστρια. «Για μένα ωστόσο το Κυβερνείο συμβολίζει τα εφηβικά μου χρόνια», θυμάται ο νυν δήμαρχος Αιγίνης, Παναγιώτης Κουκούλης, «γιατί εδώ πήγα γυμνάσιο. Πέντε αίθουσες στον επάνω όροφο, μία για κάθε τάξη, συν μια αίθουσα καθηγητών. Η τάξη που "περίσσευε" στεγαζόταν στο ισόγειο», εξηγεί. «Ηταν δύσκολα χρόνια τότε, σε κάθε τμήμα ήμαστε 60 παιδιά και σε κάθε θρανίο στριμωχνόμαστε τρεις. Κάθε πρωί, μας καλημέριζε η προτομή του Καποδίστρια στην είσοδο, έτσι δεν γινόταν να τον ξεχάσουμε. Αλλωστε, στους εκκλησιασμούς βλέπαμε πάντοτε το στασίδι του στη Μητρόπολη, στο οποίο έκτοτε από σεβασμό δεν έχει κάτσει κανένας άλλος, ούτε ο Ελευθέριος Βενιζέλος». Σήμερα, στο πάλαι ποτέ Κυβερνείο στεγάζεται το τοπικό ιστορικό αρχείο και 22.000 τόμοι της τοπικής βιβλιοθήκης.
Οι "Φυλακές" που στιγμάτισαν το νησί
To κτίριο όμως που έχει στιγματίσει την Αίγινα είναι το Ορφανοτροφείο. «Ο Καποδίστριας το έχτισε σε χρόνο - ρεκόρ -μέσα σε λιγότερο από ένα έτος- προσφέροντας δουλειά σε πολλούς ανέργους της εποχής», επισημαίνει ο κ. Μπόγρης, «η αναστήλωση στον 21ο αιώνα διαρκεί πολύ περισσότερο». Εδώ φιλοξενήθηκαν περίπου 600 ορφανά του Αγώνα, αλληλοδιδακτικό σχολείο, επαγγελματικά εργαστήρια και πολλές υπηρεσίες. «Πολλές γενιές Αιγινητών γνώρισαν το κτίσμα ως Φυλακές», τονίζει ο δήμαρχος Αίγινας. Η ζωή, ωστόσο, των φυλακών δεν ήταν αποκομμένη από εκείνην του νησιού. Αλλωστε, το Δημοτικό Σχολείο βρισκόταν σε απόσταση αναπνοής από το Σωφρονιστικό Ιδρυμα, στο οποίο κρατούνταν ποινικοί αλλά και πολιτικοί κρατούμενοι στον Εμφύλιο και στη δικτατορία. «Πολλοί επώνυμοι αντιστασιακοί και αντιφρονούντες "πέρασαν" από την Αίγινα: ο Μανώλης Γλέζος, ο Αρης Βελουχιώτης, o Nίκος Αμπατιέλος», σημειώνει ο κ. Κουκούλης. «Το γεγονός αυτό σημασιοδότησε πολύ αρνητικά την Αίγινα, που μετατράπηκε για πάνω από 100 χρόνια σε τόπο τιμωρίας». «Τα Σαββατοκύριακα γέμιζε το νησί με συγγενείς των κρατουμένων που έρχονταν για το επισκεπτήριο», θυμάται ο Γιώργος Μπόγρης. Ομως και με τους ίδιους τους κρατουμένους είχαν οπτική έστω επαφή οι κάτοικοι του νησιού, αφού συχνά «μια ομάδα ανθρώπων με δύο φύλακες περπατούσαν μέσα στην πόλη: ήταν εξοδούχοι που έκαναν κάποια εργασία», περιγράφει ο κ. Κουκούλης.
Τα επώδυνα βιώματα
Ολα τα βιώματα όμως δεν είναι εξίσου ανώδυνα. «Συχνά μέσα στη σιγαλιά της νύχτας ακούγαμε τους φυλακισμένους να φωνάζουν όλοι μαζί και σειόταν το νησί. "O διοικητής μάς βασανίζει. Δεν μας δίνει νερό!", έσκουζαν απελπισμένοι», διηγείται ο δήμαρχος. Εκείνο που σόκαρε πιο πολύ ήταν το θέαμα των αγημάτων εκτέλεσης που έρχονταν από τον Πειραιά. Μέχρι την κατάργηση της θανατικής ποινής, πολλοί κρατούμενοι εκτελέστηκαν στην Αίγινα. Η αναστήλωση του Ορφανοτροφείου ξεκίνησε, αλλά δεν αποπερατώθηκε λόγω έλλειψης κονδυλίων. Οι ιθύνοντες οραματίζονται τη δημιουργία ενός πολιτιστικού πολυχώρου, μέρος του οποίου θα είναι αφιερωμένο στους πάλαι ποτέ πολιτικούς κρατουμένους. «Ευχόμαστε να αποσυνδεθεί η Αίγινα από τις θλιβερές αυτές μνήμες και να γίνει πόλος έλξης για όλους τους Ελληνες», καταλήγει ο δήμαρχος.
Ο Πύργος Μαρκέλλου
Σε πολύ χειρότερη κατάσταση είναι ο Πύργος του Μαρκέλλου, που σήμερα στεγάζει το Καποδιστριακό Πνευματικό Κέντρο. Το πάτωμα έχει ανοίξει, με κάθε βροχή ο χώρος γεμίζει νερά και η σκάλα τρίζει επικίνδυνα στην ανάβαση. Στο ισόγειο βρίσκεται η βιβλιοθήκη του Πνευματικού Κέντρου, που απειλείται λόγω της υγρασίας. Ο πύργος είναι ίσως το παλαιότερο των λεγόμενων καποδιστριακών κτιρίων. «Κάποιοι τον τοποθετούν στον 18ο αιώνα, αλλά οι περισσότεροι τον χρονολογούν από τον 17ο», εξηγεί ο Κώστας Γαβρόγλου, καθηγητής Ιστορίας στο ΕΚΠΑ. «Την εποχή εκείνη χρησίμευε ως παρατηρητήριο για την προστασία από τους πειρατές, επί Καποδίστρια στέγαζε το Ταμείο του ελληνικού κράτους». Στην πλατεία του Μαρκέλλου λειτουργεί αυτήν την εποχή έκθεση με θέμα «Η Ευρώπη του Καποδίστρια».
