Πρωτοβουλία για την Κοινωνική Διαχείριση των Απορριμμάτων
Η πρόταση της κοινωνικής διαχείρισης των απορριμμάτων
- Βασικές αρχές της πρότασης για την κοινωνική, ολοκληρωμένη και αποκεντρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων
- Ποιά μέθοδος διαχείρισης των απορριμμάτων ωφελεί την κοινωνία;
Στην Ελλάδα σήμερα, τα αστικά στερεά απορρίμματα (ΑΣΑ) καταλήγουν είτε σε ανεξέλεγκτες χωματερές (ΧΑΔΑ) είτε σε χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ).
Στη θέση αυτών, προωθείται πανελλαδικά η εγκατάσταση εργοστασίων καύσης – ενεργειακής αξιοποίησης απορριμμάτων, που θα αναλάβουν ιδιωτικές επιχειρήσεις στα πλαίσια ιδιωτικοποίησης της διαχείρισης των απορριμμάτων. Είναι προφανές ότι το ενδιαφέρον των πολυεθνικών και εθνικών εταιρειών οφείλεται στο γεγονός ότι η διαχείριση των απορριμμάτων μπορεί να αποφέρει κέρδη. Κέρδη για τους επιχειρηματίες, τα οποία θα προκύψουν από τα επιπλέον οικονομικά βάρη που θα πληρώσουν οι πολίτες για την ιδιωτικοποιημένη διαχείριση απορριμμάτων και μάλιστα σε περίοδο οικονομικής κρίσης με τα εισοδήματα συνεχώς να μειώνονται και την ανεργία να αυξάνεται.
Υπάρχει όμως, μια επιστημονικά και θεσμικά διεθνώς αποδεκτή ιεράρχηση των μεθόδων διαχείρισης των απορριμμάτων, που αναδεικνύει τις λύσεις που ωφελούν τις τοπικές κοινωνίες. Η ιεράρχηση αυτή προκύπτει με βάση τα πορίσματα της επιστήμης διεθνώς, την παγκόσμια εμπειρία, αλλά και με βάση τις ευρωπαϊκές οδηγίες και πολιτικές.
Σύμφωνα λοιπόν με αυτήν την ιεράρχηση, η σημερινή κατάσταση με τις χωματερές και τους ΧΥΤΑ αποτελεί την τελευταία και χειρότερη λύση διαχείρισης απορριμμάτων, ενώ η σχεδιαζόμενη με τα εργοστάσια καύσης – παραγωγής ενέργειας αποτελεί την προτελευταία χειρότερη λύση διαχείρισης απορριμμάτων από κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική άποψη.
Σύμφωνα με την ίδια ιεράρχηση, οι καλύτερες λύσεις κοινωνικά-οικονομικά-περιβαλλοντικά είναι με σειρά προτεραιότητας: 1) η πρόληψη-μείωση, 2) η επαναχρησιμοποίηση και 3) η ανακύκλωση-λιπασματοποίηση των απορριμμάτων. Οι τρεις αυτές λύσεις (σε συνδυασμό) είναι οι φθηνότερες, προστατεύουν το περιβάλλον, μπορούν να υλοποιηθούν από τις τοπικές κοινωνίες και τα οφέλη να τα καρπωθεί η κοινωνία και όχι οι κερδοσκόποι.
Επιλογή μεθόδου διαχείρισης των απορριμμάτων με βάση τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις
Η διαχείριση με ΧΥΤΑ και χωματερές απορρίπτεται διότι:
· ρυπαίνουν το έδαφος, τα νερά και τον αέρα και από εκεί οι ρύποι περνούν στα φυτά, στα ζώα και στον άνθρωπο
· έχουν αρνητικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις (απαξίωση γης, πτώση βιοτικού επιπέδου κλπ) για τους κατοίκους των γύρω περιοχών
· τα οικονομικά και περιβαλλοντικά βάρη τα πληρώνουν οι πολίτες διαμέσου των δημοτικών τελών για τη διαχείριση των απορριμμάτων και των φόρων που αντιστοιχούν στο κόστος της περιβαλλοντικής βλάβης
Η διαχείριση με εργοστάσια καύσης – ενεργειακής αξιοποίησης απορριμμάτων απορρίπτεται διότι:
· εκπέμπονται αέριοι ρύποι, μέταλλα, διοξίνες και φουράνια (τοξικές ουσίες, που μπορούν να προκαλέσουν μεταλλάξεις και τερατογενέσεις), καθώς και πολυαρωματικές ενώσεις (ουσίες καρκινογόνες και μεταλλαξιγόνες)
· παρά την υπάρχουσα τεχνολογία αντιρύπανσης, καμία εγγύηση δεν υπάρχει για 100% απόδοση, ούτε βέβαια για την αποφυγή ατυχήματος. Η καύση απορριμμάτων είναι υπεύθυνη στο μεγαλύτερο ποσοστό παγκόσμια για τις εκπομπές διοξινών και φουρανίων
· η λειτουργία τους από ιδιωτική επιχείρηση είναι πολλές φορές ακριβότερη από τη λύση της ανακύκλωσης από δημόσιο ή αυτοδιοικητικό φορέα ή άλλο φορέα της τοπικής κοινωνίας
· οδηγεί σε οικονομικά και περιβαλλοντικά βάρη, που πληρώνουν οι πολίτες (διαμέσου των υπέρογκα αυξημένων δημοτικών τελών για τη διαχείριση των απορριμμάτων και των φόρων που αντιστοιχούν στο κόστος της περιβαλλοντικής βλάβης) και σε κέρδη για την επιχείρηση, που θα αναλάβει τη διαχείριση των απορριμμάτων
· σχεδιάζονται εργοστάσια, που για να λειτουργήσουν με το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος, θα εισάγουν απορρίμματα από το εξωτερικό, μετατρέποντας έτσι την Ελλάδα σε σκουπιδότοπο της Ευρώπης
· για να πετύχουν τα εργοστάσια αυτά, πρέπει πρώτα να αποτύχουν οι πολιτικές μείωσης, επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και λιπασματοποίησης των απορριμμάτων
Η διαχείριση με πρόληψη-μείωση των απορριμμάτων προτείνεται διότι:
· αποφεύγεται μεγάλο μέρος των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των απορριμμάτων
· μειώνονται οι τιμές ένεκα αποφυγής περιττών εξόδων (πχ συσκευασίας) με όφελος για τους καταναλωτές
· αποφεύγεται μέρος των φόρων που αντιστοιχούν στο κόστος της περιβαλλοντικής βλάβης
· τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη μπορούν να κατανέμονται κοινωνικά δίκαια
Η διαχείριση με επαναχρησιμοποίηση των απορριμμάτων προτείνεται διότι:
· αποφεύγεται μεγάλο μέρος των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των απορριμμάτων
· εξοικονομείται εισόδημα για τους πολίτες (τα επαναχρησιμοποιημένα προϊόντα είναι φθηνότερα)
· αποφεύγεται μέρος των φόρων που αντιστοιχούν στο κόστος της περιβαλλοντικής βλάβης
· δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας σε τοπικό επίπεδο
· τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη μπορούν να κατανέμονται κοινωνικά δίκαια
Η διαχείριση με ανακύκλωση-λιπασματοποίηση των απορριμμάτων προτείνεται διότι:
· αποφεύγεται μεγάλο μέρος των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των απορριμμάτων
· αποφεύγεται μέρος των φόρων που αντιστοιχούν στο κόστος της περιβαλλοντικής βλάβης
· δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας σε τοπικό επίπεδο
· εξοικονομούνται πόροι (πρώτες ύλες και ενέργεια)
· τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη μπορούν να κατανέμονται κοινωνικά δίκαια, εφόσον η διαχείριση δεν γίνεται από ιδιωτική επιχείρηση, αλλά από φορείς των τοπικών κοινωνιών.
Τα αστικά στερεά απορρίμματα (ΑΣΑ) έχουν αξία
Ιστορικά, τα ΑΣΑ αντιμετωπίσθηκαν ως άχρηστα σκουπίδια, ως πρόβλημα προς απαλλαγή και γι’ αυτό η αρχική αντιμετώπισή τους ήταν η διάθεσή τους σε ΧΑΔΑ ή στην καλύτερη περίπτωση σε ΧΥΤΑ. Εδώ και πολλές δεκαετίες, οι επιστημονικές έρευνες, καθώς και πρακτικές εφαρμογές σε όλο τον κόσμο απέδειξαν ότι η μείωση-πρόληψη μέρους των ΑΣΑ (εξοικονόμηση πόρων – ενέργειας), η επαναχρησιμοποίηση του τμήματος των ΑΣΑ που μπορεί να χρησιμοποιηθεί μετά από επισκευή-επεξεργασία, η ανακύκλωση άλλων τμημάτων των ΑΣΑ (πχ χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο, πλαστικό, μέταλλα κλπ), η κομποστοποίηση-λιπασματοποίηση του οργανικού κλάσματος μπορούν να οδηγήσουν στην παραγωγή νέων προϊόντων, στη δημιουργία νέου πλούτου.
Τα ΑΣΑ λοιπόν, έχουν αξία. Αποτελούν είτε πρώτες ύλες είτε ενδιάμεσα προϊόντα, που η επεξεργασία τους μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή νέων προϊόντων. Τα ΑΣΑ, αφού προέρχονται από προϊόντα, έχουν ενσωματωμένη εργατική δύναμη και υπεραξία (που ιδιοποιήθηκαν οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής και οι διαχειριστές της υπεραξίας), τις οποίες πλήρωσαν τελικά οι πολίτες αγοράζοντας τα προϊόντα. Τα ΑΣΑ λοιπόν, αποτελούν πλούτο που ανήκει στους πολίτες. Ενσωματώνοντας νέα εργατική δύναμη κατά την επεξεργασία και διαχείριση των ΑΣΑ μπορούν να παραχθούν νέα προϊόντα, μπορεί να παραχθεί νέος πλούτος.
Και εδώ τίθεται το κρίσιμο ερώτημα: Ποιός θα διαχειρισθεί τα ΑΣΑ, θα αποφασίσει για τη διανομή του παραγόμενου πλούτου και θα καρπωθεί τον παραγόμενο πλούτο;
Ιδιωτική ή δημόσια-κοινωνική διαχείριση των απορριμμάτων;
Τα βασικά μοντέλα διαχείρισης των ΑΣΑ είναι δύο: α) το μοντέλο της ιδιωτικοποίησης ή ουσιαστικά της σύμπραξης δημόσιου-ιδιωτικού τομέα και β) το μοντέλο της δημόσιας-κοινωνικής διαχείρισης.
Η κυρίαρχη μορφή ιδιωτικοποίησης της διαχείρισης των ΑΣΑ είναι το μοντέλο της σύμπραξης δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, κατά το οποίο ένα μέρος των υποδομών ή/και της διαχείρισης ανήκει στο δημόσιο (κράτος ή τοπική αυτοδιοίκηση) και ένα άλλο μέρος στον ιδιωτικό τομέα.
Σ’ αυτήν την περίπτωση υπάρχει εκμετάλλευση του περικλειόμενου πλούτου των ΑΣΑ που ανήκει στους πολίτες, εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης που ενσωματώνεται στο νέο πλούτο που παράγεται με τη διαχείριση-επεξεργασία των ΑΣΑ και ιδιοποίηση της παραγόμενης νέας υπεραξίας από τους όποιους ιδιοκτήτες της όποιας επιχείρησης και διαχειριστές της υπεραξίας. Οικονομικά, το κόστος της διαχείρισης των ΑΣΑ ανεβαίνει για να καλυφθούν τα επιχειρηματικά κέρδη (η εμπειρία απέδειξε ότι οι συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα κοστίζουν πάντα πολύ ακριβότερα) και κοινωνικά, είναι οι πολίτες που καλούνται να πληρώσουν και πάλι το λογαριασμό. Κατά συνέπεια, ακυρώνεται η δυνατότητα κοινωνικά δίκαιης κατανομής του παραγόμενου πλούτου.
Η επιχειρούμενη ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης των απορριμμάτων δεν είναι τυχαία, αλλά αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της επιχειρούμενης ιδιωτικοποίησης κοινωνικών αγαθών, φυσικών πόρων και τομέων στρατηγικής σημασίας για την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον (όπως είναι επίσης η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες, οι σιδηροδρομικές μεταφορές, η ύδρευση κλπ) στα πλαίσια του κυρίαρχου νεοφιλελευθερισμού.
Στον αντίποδα της ιδιωτικοποίησης, βρίσκεται το μοντέλο δημόσιας-κοινωνικής διαχείρισης των ΑΣΑ, κατά το οποίο η συνολική διαχείριση (συμπεριλαμβανομένων των υποδομών) στηρίζεται στη συνεργασία μεταξύ δημόσιων φορέων (κράτος ή τοπική αυτοδιοίκηση), συνεταιρισμών (κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας και άμεσης δημοκρατίας), εργατικών σωματείων και άλλων συλλογικοτήτων μιας κοινότητας, δίνοντας προτεραιότητα στον κοινωνικό έλεγχο, στη συμμετοχή των πολιτών και στις διαδικασίες δημοκρατικού προγραμματισμού (λαϊκές συνελεύσεις όπου εκεί λαμβάνονται όλες οι αποφάσεις).
Μια διαχείριση των αστικών στερεών απορριμμάτων με το χαμηλότερο κόστος, με τις περισσότερες νέες θέσεις εργασίας, με την αποτελεσματικότερη προστασία του περιβάλλοντος και με κοινωνικά δίκαιη κατανομή του παραγόμενου πλούτου είναι εφικτή, όταν πρόκειται για δημόσια-κοινωνική διαχείριση, αποκεντρωμένη (σε επίπεδο δήμου ή διαχειριστικής ενότητας δήμων, με μικρής κλίμακας εγκαταστάσεις) και ολοκληρωμένη, δηλαδή, όταν βασίζεται στους τρεις άξονες: μείωση-πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση-λιπασματοποίηση, έτσι ώστε μια πολύ μικρή - έως μηδενική - ποσότητα αδρανών απορριμμάτων να καταλήγει σε χώρο υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ).
